Nỗi Lòng của một người Liên Thủy già

Nỗi Lòng Của Một Người Liên Thủy Già Sống Xa Quê




Trinh



Nói rằng mình già thì chắc hiện nay nhiều người Liên Thủy còn già hơn nhiều,tôi mới đi thăm một ông bác họ vừa 100 tuổi,tôi còn ông cậu ruột kế mẹ tôi cũng đã ngoài 90 và một ông nữa đang sống tại Liên Thủy cũng cỡ chín mấy nữa.Nhiều người Liên Thủy xấp xỉ 90 đang sống tản mát ở Cái Sắn,Đồng Nai và Sàigòn.Tôi chỉ là hàng con cháu,nhưng các cụ ở tuổi đó giờ giỏi lắm là đi được đến nhà thờ và con cháu chưa phải đút cơm cho ăn chứ làm sao có sức lực làm chuyện gì cho người Liên Thủy ?



Tôi đang ở cỡ tuổi xưa nay hiếm,cũng chẳng còn làm được việc gì ích lợi cho ai,rồi 5,10 năm nữa lại lẩm cẩm,nhớ nhớ,quên quên.Giờ còn một chút minh mẫn ghi lại những cảm nhận về làng quê xưa ,về các anh em con cháu đang sống trong thời đại hiện nay để nói lên những cảm khái của một người già nhìn về tương lai.



Dĩ nhiên những cảm nghĩ này lan man không đầu không đuôi,chỉ ghi lại những điều chợt hiện ra trong đầu,không có sắp xếp lớp lang như một luận văn.



1-Theo cuốn Dòng Tộc Đồng Hương Liên Thủy do Cha Phạm chí Thành,cụ Phạm văn Vinh và các Thân hào người Liên Thủy đang sống tại Miền Nam góp sức soạn thảo vào năm 1996 thì cụ tổ Phạm thế Vinh là người sáng lập ra làng Liên Thủy.Tuy nhiên không có tài liệu nào tham chiếu,không rõ năm nào.Cuốn Gia Phả Liên Thủy chỉ dẫn từ khoảng đời Thánh Tử Đạo Lôrensô Phạm viết Ngôn là năm 1862(năm Nhâm Tuất),năm mà triều đình Huế phải nhượng bộ Pháp ký hòa ước nhượng ba tỉnh Nam Kỳ,còn trước đó không có ai nói đến hoặc không biết mà nói đến.Nhưng có một điều hiển nhiên là đạo Công Giáo được rao giảng vào đó từ lâu nên mới tạo ra hàng mấy chục thánh nhân quyết hy sinh mình để giữ đạo Chúa.



Sinh thời Cha Thành có giải thích cho tôi hiểu,dưới thời Pháp thuộc,người Liên Thủy học hành ít,các chức vụ hành chánh địa phương do mấy người ở làng khác được học hành khá hơn nắm giữ,nên khi gửi những báo cáo về những người Công Giáo bị lý hình nhà Nguyễn xử tử để lập hồ sơ phong thánh thì các viên chức đang nắm giữ các chức vụ hành chánh thuộc các làng khác làm hồ sơ đầy đủ cho các giáo dân thuộc làng của họ bị tử đạo,còn vì Liên Thủy không có ai trong chính quyền,không biết chữ nghĩa làm hồ sơ gửi đi,nên thiếu sót rất nhiều,vì vậy Liên Thủy tuy rất nhiều người tử đạo,nhưng chỉ được Thánh Lôrensô Ngôn,như chúng ta đã biết.Rõ ràng thiếu tri thức bị thiệt thòi rất nhiều.Nhưng dù không được phong thánh,các vị ấy chắc vẫn đang ở vị trí ngang bằng với những tử đạo khác trên nước Chúa.



Khi cải táng khu mộ các tử đạo Liên Thủy,Cha Thành,Chú Phú và những người khác đã ghi nhận hơn 40 hài cốt,có thẻ bài.Hiện chú Vạn nhà cạnh Lăng Tử Đạo còn giữ hình vẽ những thẻ bài này.Ngoài ra vì kém hiểu biết,tôi nghe kể Liên Thủy còn bị thiệt thòi nhiều về các tranh chấp đất đai công thổ với các làng kế cận nữa.



Còn theo Jos.Đặng thanh Hải trên trang Web Bùi Chu thì Liên Thủy được thành lập thời Lê dụ Tông niên hiệu Vĩnh Thịnh năm thứ 15 do đức cha Santa Cruz Thập(1707-1721).Có lẽ văn khố Tòa Giám mục Bùi Chu còn giữ những tài liệu về Liên Thủy,nhưng làm sao được phép vào sao chụp các văn kiện này,thì người Liên thủy phải tìm cách.Có lẽ phần lớn những văn kiện Cổ lưu tại đây là Pháp ngữ,nên trong nhóm sưu tầm phải có người rành tiếng Pháp,thì kết quả mới tốt được.



Liên Thủy là làng sống bằng nghề nông,nhưng đất đai không đủ ,dân làng phải thuê mướn ruộng làng khác để cày.Nếu tôi nhớ không lầm thì trong làng hầu như không có trâu cày,vì trong ký ức của tôi ,tôi không nhớ có con trâu đi trên đường làng.Chỉ có ở Hoành Đông là một làng thuộc lớp con cháu Liên Thủy mới có trâu !Mà đối với nhà nông thì con trâu là đầu cơ nghiệp.Đến năm 1954 trong làng có vài cái xe đạp,nhưng cũng chỉ sắm để chơi chứ đi bộ từ đầu làng đến cuối,trừ Liên Thượng ra cũng chỉ mất khoảng 20 phút là đủ,còn kể cả đến Liên Thượng thì thêm 10 phút nữa.



Vì là nông dân nên người Liên Thùy có cả những tính tốt và tật xấu của người nông dân.Tốt là hay giúp đỡ,chia sẻ nhữngkhó khăn của nhau;còn xấu là hay ganh ghét người khác giỏi hơn,giầu hơn v.v..lại hay khoác lác, bốc phét và bon chen.Hơn thế nữa cũng háo danh mua hàm nọ hàm kia,nên người Liên Thủy hầu hết đều có hàm trước tên như ông Bá nọ,ông Lý kia ,thậm chí cả chức hót tóc cũng dược gọi là ông Phó v.v. nhưng hầu hết là  chức hàm.Còn bon chen thì dân gian đã có câu “một miếng giữa làng ,bằng sàng xó bếp”.



Tôi biết có những chuyện buồn như một ông bác thấy cháu mình đỗ được bằng Sơ Học Pháp đem ra khoe, ông bác giựt lấy xé đi hoặc chuyện bà chị dâu nấu rượu lậu,ông em chồng đi tố cáo phải ngồi tù.Nhưng có ai bị tai nạn,ốm đau thì lại ra sức giúp đỡ hết lòng.Đó là cố tật không phải của làng mình mà làng nông xứ Bắc nào cũng thế,chưa kể thích khoe khoang khoác lác.



Ngày nay,nhiều người đã phân tích đặc tính nông dân ở miền Bắc kết luận là bản chất nó như thế và con cháu chúng ta nên nhìn lại với con mắt bao dung,hiểu biết,thông cảm với những chuyện không hay của người trước.



Tôi vẫn còn ấn tượng với hai việc chính mắt tôi thấy lúc khoảng 10 tuổi là thấy chú Tể con ông Tổng Biểng đang phát quang bụi tre thì có bọn Tây đến,chú ấy nói tiếng Tây xí xố vơi mấy tên lính Tây,tôi cứ trố mắt nhìn.Năm đó Tây trở lại Bùi Chu và đóng quân một thời gian ở Liên Thủysau khi đầu hàng Nhật và Nhật đầu hàng Đồng minh(vừa sau thế chiến 2).Bọn trẻ con chúng tôi hay được lính Tây cho lương khô trong đó bánh kẹo.Việc thứ hai là tôi thấy ông Giáo Roanh,nhà ở cạnh trường học giáo xứ Liên Thủy cứ chiều chiều lại ra trước nhà với cây đàn guitare chơi những bản nhạc rất hay.Sau này gặp lại ở Miền Nam trong dịp họp Đồng Hương Liên Thủy ở Nam Hòa,lúc đó ông ấy đã gần 90 còn lên sân khấu hát những bài như Con Thuyền Không Bến hoặc Trương Chi v.v…Lúc đó chúng tôi đả ngân nga những bài hát có câu :Khói mây chiều buồn vương theo gió ... hoặc những câu trong sự tích trầu cau học từ mấy anh lớn về tro học ở Liên Thủy.Người Liên Thủy cũng tài năng,hào hoa từ những ngày xa xưa dù ở trong hoàn cảnh nghèo túng.Đã 6 năm nay tôi chưa găp lại chú Roanh khi cùng ông ra Hoành Đông dự đám tang Cha Thành(26-3-2004),chắc nay ông già yếu lắm rồi.Ông có người con trai tên Thự cỡ tuổi tôi.



Ở Liên Thủy thời đó Thiếu nhi Thánh Thể đi lễ trai gái đều mặc áo dài.Bọn tôi cứ đùa nhau : “ Đầu thì đầu tọc,nễ thì nễ tọng,đi thì đi tưa,đầu thì nắc na nắc nứ “ .Mặc Áo dài thú nhất là lúc hôn thánh giá Phục Sinh,cứ cầm vạt áo quơ nổ trong quan tài Chúa vun vào vạt áo,xong ra là tha hồ ăn.Bây giờ nhớ lại vẫn còn buồn cười.Chắc Chúa đã tha tội cho chúng tôi ngay lúc đó.



Hồi đó đi lễ cha xứ đọc toàn tiếng Latin.Ngày lễ Phục sinh các thầy Dòng Đồng Công có một ca đoàn hoành tráng,nhưng chả ai hiểu gì cả.Chỉ có vài bài hát : mẹ ơi đoái thương ,lạy mẹ là ngôi sao sáng v.v. Nhưng bài hát Manhificat thì thật hay.Bây giờ muốn nghe lại cũng không được.



Làng Liên Thủy ít ruộng,một năm hai vụ mấy tháng là xong còn chẳng có việc gì làm,chỉ đan lát,trồng mấy cây rau trong vườn,thả mấy con gà,con lợn còn có rất nhiều thì giờ đi nhà thờ dự lễ ,đọc kinh.Có người đi buôn muối,buôn ngô nhưng chẳng đáng kể.Tôi nhớ có lần trời mưa to,cậu Út tôi và tôi đem chiếc vó ra cây cầu bắc qua cánh đồng Bùi Chu lưới cá nhưng chẳng được con nào ngoài mấy con cua rạm trôi to và mẩy hết ý,nhưng chẳng bõ công gì.Con sông như thế mà không có cá mới lạ.Hình như nhà ai có cái vó bè ở khúc sông gần cây cầu tre bắc sang Tòa Giám Mục nhưng lâu lắm mới bắt được mấy con cá bé tí.



Ngày xưa sự cách biệt giầu nghèo ở Liên Thủy là không đáng kể.Ngày nay ở miền Nam theo tôi biết có mấy người Liên Thủy khá giầu ,tài sản của họ có thể mua được nửa làng,nếu không nói là cả làng cũ.Tầm nhìn của họ rộng ra,xa ra và bận rộn nên không rõ có thì giờ nhớ đến nơi phát sinh ra tổ tiên mình ?Vì thời gian đã quá xa vời,con cháu bây giờ đâu có chôn nhau,cắt rốn ở Liên Thủy.Cụ thể là tôi có những đứa cháu nội cháu ngoại chẳng biết Liên Thủy là cái gì vì chúng nó còn bận học hành,đi làm để đạt được những mục tiêu mà nó đang theo đuổi như bằng Thạc sỹ,Tiến sỹ,mua sắm nhà của,xe cộ v.v...Viết như thế sẽ đụng chạm người này người kia ,nhưng như tôi đã nói ban đầu chỉ là những ý nghĩ chợt lóe ra là viết thôi.



2 - Liên Thủy của tôi ơi,tôi đã rời xa hơn nửa thế kỷ,vẫn biết quê hương mình nghèo khó,như Chế lan Viên đã từng viết :



Khi ta ở,chính là nơi đất ở,


Khi ta đi đất đã hóa tâm hồn.



Đất quê hương đã giữ hồn ta suốt mãi cuộc đời mà thỉnh thoảng nằm mơ về nơi ở cũ vẫn thấy phảng phất niềm nhớ thương những con đường,những bụi tre lưu những bước chân vụng dại tuổi thơ cùng khuân mặt những người thân yêu một thời nay tất cả đã không bao giờ gặp lại,hoặc đã đi vào cõi vô biên,vĩnh hằng.



Điều tôi muốn nói ở đây là ngày nay những người Liên Thủy sống rải rác khắp miền Nam và cả ở nước ngoài,cái không gian mênh mông rộng lớn đó khác xa với làng quê khi xưa gặp gỡ nhau hàng ngày trên đường làng,ở nhà thờ,hàng ngày chuyện gì xảy ra với ai,mọi người đều biết.Còn hiện nay ,trừ cha mẹ và con cái cùng anh em ruột,còn các cháu cỡ đời thứ ba trở đi,nhiều người không biết nhau.Nhiều khi họ ngồi chung một bàn trong bữa tiệc mà không nhận ra nhau là họ hàng!Thảng hoặc có vài người còn quan tâm đến gia phả nguồn gốc,còn hầu hết bị lôi cuốn vào vòng xoay của đời sống áo cơm và những khó khăn trước mắt.Nên tình đồng hương ngày càng phai lạt dần so với thời gian đầu mới thành lập.Một muỗng muối pha vào ly nước thì mặn chứ cho vào cái ao thì thấm tháp gì?



Vả lại thế hệ đầu tiên ly hương cứ nghĩ rằng sẽ vĩnh viễn không còn dịp trở về quê nữa nên rất trân trọng những gì thuộc về chốn cũ quê xưa.Ngày nay đi thăm nhau khá dễ dàng,muốn về thăm quê cũ cũng đơn giản.Do đó tình cảm thân thiết giũa nhũng người đồng hương không còn được mặn mà như xưa?



Đàng khác,đối với thế hệ trẻ,thế giới của họ ngày nay không còn là cái ao làng nhỏ bé mà cả thế giới bao la.Tư duy của lớp già thì chật hẹp còn giới trẻ thì mênh mông,nhất là khi họ đã tiếp thu được những kiến thức rộng lớn của nhân loại ,lãnh vực hoạt động của họ không chỉ ở một thành phố mà còn xuyên quốc gia thì hà cớ gì bảo họ cứ phải ngâm mình tắm mãi trong cái ao tù chật chội.



Chính vì suy nghĩ như vậy,nhiều người lo âu về tính bền vững cũa Đồng Hương Liên Thủy,chưa kể những người tích cực cho đồng hương nhất thì nay hoặc đã qua đời,hoặc già yếu bệnh tật không còn giúp gì được cho tổ chức này còn giới trẻ thì thờ ơ !Cũng nên biết rằng nhiều người biết rõ Đồng Hương Liên Thủy có mặt mấy chục năm nhưng không lần nào tham dự!



3 – Ngày nay người làng Liên Thủy đã đi tứ tán khắp nơi không phải chỉ trong nước mà còn nhiều nơi trên thế giới.Chính những người gốc Liên Thủy bây giờ nhiều gia đình cũng chân trong chân ngoài nghĩa là cũng ra ngoài làm ăn và lấy làng quê làm gốc.Nhưng một khi đã có cơ sở vững chắc ỡ nơi khác ,chân ngoài dài hơn chân trong thì tình trạng này kéo dài được bao lâu.



Tình thế đã thay đổi,lòng người cũng đổi thay,còn chăng là những con người năm xưa có giữ trong lòng mình một chút hoài niệm ấm áp về một phần đời đầy ắp tình yêu thương nơi quê cũ./